سهام و اوراق قرضه – مدیریت مالی

سهام و اوراق قرضه هر دو سرمایه و جزیی از دارایی های مالی افراد و موسسات میباشند .

سهام :

سهم قسمتی از سرمایه یک شرکت است ، یک دارایی مالی است و بیانگر مالکیت فرد در یک شرکت میباشد .

سهامداران عادی مالکین شرکت هستند و در زمان انحلال و زمانی که سایر مطالبات ( از قبیل سهام ممتاز ) پرداخت شد بقیه داراییهای به سهامداران عادی تعلق دارد . سهام عادی پس از سهام ممتاز و اوراق قرضه برای دارنده آن بیشترین ریسک را دارد .

سهامداران عادی دارای حقوقی هستند که عبارتند از :

• حق انتقال: هر سهامداری حق دارد سهام خود را به دیگری بفروشد . ازنظر نقل و انتقال سهام به دو نوع تقسیم  میشود : سهام با نام و سهام بی نام .
• مسئولیت محدود: مسئولیت صاحبان سهام محدود به آورده آنها است . یعنی اگر شرکتی ورشکست شد ، داراییها را میفروشند تا به بستانکاران پرداخت کنند .
• حق اداره شرکت: سهامداران حق دارند در اداره شرکت دخالت کند، این حق از طریق مشارکت در مجامع عمومی اعمال میشود، در مجامع عمومی تصمیمات استراتژیک گرفته میشود .
• حق مشارکت در افزایش سرمایه: یکی از راههای تأمین مالی شرکتها افزایش سرمایه است، افزایش سرمایه ممکن است از طریق افزایش قیمت اسمی و یا انتشار سهام جدید باشد .

ارزش حق : تقدم سهامداران شرکت که قبل از مجمع عمومی فوق العاده (افزایش سرمایه) سهامدار شرکت بوده اند در خرید سهام جدید ( ناشی از افزایش سرمایه ) اولویت دارند . یعنی هر سهمی برای دارنده اش حقی ایجاد میکند و این حق دارای ارزشی است که به آن ارزش حق تقدم هر سهم میگویند .

سایر ویژگیهای سهام عادی :

1. سررسید: سهام عادی دارای سررسید نیست .
2. بازخرید سهام: شرکتها میتوانند تعدادی از سهام خود را بازخرید کنند ( این کار در ایران ممنوع است ) . سهام خریداری شده در ترازنامه تحت عنوان سهام خزانه گزارش میشود.
3. سهام مجاز و انتشاریافته : تعداد سهامی که شرکت ( بدون تغییر یا اصلاح اساسنامه ) حق دارد منتشر کند ، سهام مجاز و تعداد سهامی که در دست مردم است سهام منتشر شده می نامند .

محاسن انتشار سهام عادی :

• انتشار سهام عادی یکی از روشهای تأمین مالی است و چون سهام عادی دارای سررسید نیست ، لذا سهام عادی  از منابع دائمی تأمین مالی است .
• میزان سود سهام عادی مقدار مشخص و ثابتی نیست ، لذا مدیران میتوانند با به دست آوردن سرمایه جدید  بدهیهای کوتاه مدت را پرداخت کنند و یا با تغییری که بدینوسیله در نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام ایجاد میکنند ، میتوانند اوراق قرضه جدید منتشر کنند .
• چون انتشار سهام جدید ملزم به پرداخت سود ثابتی نیست لذا انتشار سهام عادی ریسک ورشکستگی و ریسک  مالی را افزایش نمیدهد .
• شرکتهایی که عضو بورس هستند به راحتی میتوانند افزایش سرمایه دهند ( با ارائه گواهینامه حق تقدم ، هر  سهامداری که تمایل به افزایش سرمایه نداشته باشد میتواند حق تقدم خود را بفروشد) هر چه فاصله بین قیمت پذیره نویسی سهام جدید از قیمت سهام بیشتر باشد ، استقبال سهامداران در افزایش سرمایه بیشتر است .

معایب انتشار سهام عادی :

• هزینه سرمایه عادی از سایر منابع تأمین مالی بیشتر است یعنی سهام عادی یک منبع تأمین مالی گرانقیمت است.
• پرداخت هزینه بهره یک هزینه قابل قبول مالیاتی است و ایجاد صرفه جویی مالیاتی میکند . درحالیکه در مورد سود سهام عادی چنین صرفه جویی ایجاد نمیشود .
• درصورتیکه سهامداری تمایل به استفاده از حق تقدم نداشته باشد ، درصد مالکیت او کاهش یافته و موجب تغییر در کنترل شرکت خواهد شد .
• در صورتیکه شرکت نتواند از وجوه حاصل از افزایش سرمایه در سرمایه گذاریهای جدید ، سودی معادل نسبت بازده قبل به دست آورد ، این کار باعث کاهش سود هر سهم خواهد شد و آثار منفی بر قیمت سهام خواهد داشت .

اختیار خرید سهام عادی :

اختیار خرید ، برگه ای است که صادر کننده تعهد میکند تا تاریخ معینی ، سهام و اوراق قرضه مشخصی را به قیمت تعیین شده ای در اختیار دارنده برگه قرار دهد و دارنده برگه حق دارد تا مدت مشخصی سهام معینی را از صادرکننده به قیمت تعیین شده خریداری کند .

ارزش سهام عادی :

1. ارزش اسمی : قیمتی است که روی سهام نوشته شده و معادل سرمایه تقسیم بر تعداد سهام است .
2. ارزش دفتری : عبارت است از حقوق صاحبان سهام تقسیم بر تعداد سهام .
3. ارزش انحلال : یعنی اگر شرکت منحل شود به هر سهم چقدر میرسد .
4. ارزش معاملاتی : مبلغی است که سهام با آن معامله میشود و به وسیله عرضه و تقاضا تعیین میشود .
5. قیمت ذاتی یا قیمت واقعی سهام : که مهمترین عامل در تصمیمگیری سرمایه گذاری در بورس است .

تأثیر عوامل مختلف بر قیمت سهام

عوامل داخلی : عواملی هستند که در داخل شرکت انجام میشوند هر اتفاق مثبت یا منفی که در زمینه مدیریت ، تولید محصول جدید ، قرارداد جدید که به نحوی بر سود هر سهم در سال آینده ، نرخ رشد سود در سالهای آتی و یا میزان ریسک سودآوری شرکت تأثیر داشته باشد بر قیمت سهام نیز تأثیر خواهد گذاشت ، معمولاً با انتشار اطلاعات میاندوره ای که بیانگر تغییرات در سود پیش بینی شده هر سهم شرکت است ، قیمت سهام و اوراق قرضه ممکن است تغییر کند .

عوامل محیطی : منظور عواملی است خارج از شرکت که بر کل یا بخشی از بازار سهام تأثیر دارد مانند عوامل اقتصادی ( تغییر نرخ بهره ، تورم ، نرخ ارز ) و یا عوامل سیاسی و عوامل اجتماعی .

روش ضریب قیمت به سود هر سهم :

یکی از روشهای ارزشیابی که مورداستفاده تحلیل گران قرار میگیرد روش ضریب قیمت به سود هر سهم است . ضریب قیمت به سود هر سهم نشان میدهد که قیمت سهم چند برابر سود آن است و یا سهامی که سود مساوی دارند قیمت کدامیک گرانتر است و به ازای هر ریال سود چه قیمتی را باید پرداخت

عوامل تعیین کننده در ضریب قیمت به سود هر سهم

• درصد سود تقسیمی: یعنی هرچقدر نسبت سود تقسیمی بیشتر باشد ضریب بزرگتر است
• نرخ بازده مورد توقع سهامداران: یعنی هر چقدر کا بزرگتر باشد موجب کاهش ضریب خواهد شد
• نرخ رشد سود مورد انتظار:که هر چقدر بزرگتر باشد ضریب  قیمت به سود هر سهم بیشتر خواهد بود
• یکی دیگر از عواملی که بر نسبت ضریب تأثیر خواهد گذاشت روشهای حسابداری است که شرکت انتخاب میکند

 سهام ممتاز :

سهامی است که دارنده آن درصورتیکه شرکت سود داشته باشد هر سال مبلغ معینی معادل قیمت اسمی ضربدر نرخ سود سهام ممتاز (که ثابت است) بهعنوان سود دریافت خواهد کرد درنتیجه سهام ممتاز دارای سودی به مبلغ ثابت بوده و نرخ رشد سود صفر است

ویژگیهای سهام ممتاز:

دارای سررسید نیست، در بردارنده نوعی حق مالکیت برای دارنده آن است، درصورتیکه شرکت سود داشته باشد به سهامداران ممتاز، سود پرداخت میشود و نسبت به سهام عادی در دریافت سود اولویت دارند. در زمان انحلال ابتدا حقوق سهامداران ممتاز پرداخت میشود سپس الباقی داراییها به سهامداران عادی تعلق میگیرد. ریسک سهام ممتاز از سهام عادی کمتر و از اوراق قرضه بیشتر است

انواع سهام ممتاز:

1. اولویتی: سهام ممتاز اولویتی سهام ممتازی است که اگر شرکت سود داشته باشد ابتدا سود سهام ممتاز پرداخت میشود و سپس الباقی سود به سهامداران عادی تعلق میگیرد.
2. جمع شونده: اگر سهامدار چند سال سود نگیرد، اولین سالی که شرکت سود به دست آورد کلیه سودهای پرداخت نشده به سهامداران ممتاز پرداخت میشود.
3. مشارکتی: سهامداران عادی از سود سهام عادی نیز بهره مند میگردد.
4. قابل تبدیل: سهام ممتازی است که میتوان آن را به سهام عادی تبدیل کرد
5. قابل بازخرید: سهام ممتازی است که در هر زمانی که شرکت تصمیم بگیرد میتواند آنها را بازخرید کند

مزایای سهام ممتاز :

• دارنده سهام ممتاز سود ثابت دریافت میکند درنتیجه برای شرکت ایجاد اهرم مالی میکند و درصورتیکه نرخ  بازدهی شرکت بیشتر از نرخ هزینه خاص سهام ممتاز باشد انتشار سهام ممتاز موجب افزایش سود هر سهم عادی خواهد شد و شرکتهایی که در گرفتن وام با محدودیت روبرو میباشند جهت تأمین مالی میتوانند از سهام ممتاز استفاده کنند
• ریسک سهام ممتاز کمتر از سهام عادی است و درنتیجه هزینه خاص سهام ممتاز کمتر از هزینه خاص سهام عادی  است
• در پرداخت سود سهام ممتاز الزام وجود ندارد مانند بدهی ایجاد ریسک ورشکستگی نمیکند

معایب انتشار سهام ممتاز:

• در شرایطی که بازدهی شرکت کمتر از هزینه خاص سهام ممتاز باشد انتشار سهام ممتاز موجب کاهش سود سهام  عادی خواهد شد.
• هزینه سرمایه سهام ممتاز بیشتر از هزینه سرمایه بدهی است، چون ریسک بیشتری دارد و علاوه بر آن سود سهام  ممتاز یک هزینه قابل قبول مالیاتی نیست . یعنی ایجاد صرفه جویی مالیاتی نمیکند .

اوراق قرضه :

اوراقی است که صادرکننده تعهد میکند در هر سال ( تا سر رسید ) سودی معادل قیمت اسمی ضربدر نرخ سود به دارنده پرداخت کند و در سر رسید نیز قیمت اسمی به دارنده برگه پرداخت میشود . اوراق قرضه دارای سررسید است و دارنده آن یک بستانکار میباشد و با شرکت رابطه مالکانه ندارد .

انواع اوراق قرضه :

1. اوراق قرضه کوپن دار: این نوع اوراق قرضه ، سود آن هر سال یکبار یا هر شش ماه یکبار  و یا … پرداخت میشود.
2. اوراق قرضه بدون سر رسید (کنسول): این نوع اوراق ، سررسید ندارند و هر سال معادل قیمت اسمی ضربدر نرخ سود ، سود پرداخت میکنند.
3. اوراق قرضه با نرخ بهره صفر (بدون بهره یا بدون کوپن ): صادرکننده این اوراق هیچگونه بهره ای پرداخت نمیکند . در سر رسید ، قیمت اسمی پرداخت میشود اما این اوراق در زمان فروش به قیمتی کمتر از قیمت اسمی فروخته میشوند و خریدار از این طریق سود میبرد.

مزایای صدور اوراق قرضه برای شرکت

• هزینه سرمایه اوراق قرضه کمتر از سایر منابع تأمین مالی است. یعنی ارزانترین منبع تأمین مالی اوراق قرضه  است .
• انتشار اوراق قرضه نسبت به وامهای کوتاهمدت بهتر است زیرا نیاز به تمدید وامهای کوتاهمدت ندارد
• اوراق قرضههای قابل بازخرید را در شرایطی که نرخ هزینه بهره کاهش مییابد میتوان بازخرید نمود و اوراق قرضه با نرخ بهره کمتر را جایگزین آن نمود
• انتشار اوراق قرضهایجاد اهرم مالی میکند و زمانی انتشار آن مطلوب است که نرخ بازده سرمایهگذاری شرکت بیشتر از نرخ بهره اوراق قرضه باشد
• دارنده اوراق قرضه با شرکت رابطه مالکانه ندارد و لذا در مجامع عمومی حق رأی ندارد و کنترل شرکت را تحت  تأثیر قرار نمیدهد

معایب اوراق قرضه

• شرکتها موظف به پرداخت بهره و اصل آن میباشند. در صورت محدودیت در پرداخت مواجه با ریسک ورشکستگی  خواهند شد.
• اگر نرخ بازده سرمایهگذاری کمتر از نرخ اوراق قرضه باشد سود هر سهم را کاهش میدهد.
• با انتشار اوراق قرضه، چون نسبت بدهی افزایش مییابد ، اولاً ظرفیت استقراض شرکتها کاهش یافته ، یعنی به شرکت کمتر وام میدهند و ثانیًا با افزایش نسبت بدهی اوراق جدید بیشتر خواهد شد چون ریسک شرکت افزایش مییابد.

بازده اوراق قرضه:

1. نرخ بازده جاری: بازده جاری عبارت است از بهره سالانه اوراق قرضه تقسیم بر قیمت بازار.
2. نرخ بازده تا سررسید: نرخ بازده تا سررسید متوسط نرخ بازدهی سالانه است برای شخصی که اوراق قرضه راخریداری و میخواهد تا سررسید آن را نگهداری کند.

مهمترین ریسک اوراق قرضه:

1. ریسک مالی  : ناشی از عدم توانایی شرکت در پرداخت سود و قیمت اسمی اوراق است.
2. ریسک تجاری : اوراق قرضه دارای ریسک نوسان نرخ بهره نیز میباشد و میزان نرخ بهره تابع عوامل زیر است (سیکل یا چرخه تجاری ؛ تورم  و اقدامات بانک مرکزی).

• اهرم مالی – مدیریت مالی
• سرمایه در گردش – مدیریت مالی
• ریسک و بازده – مدیریت مالی
• زمان ، هزینه و کیفیت